Zulkifli Hasan dan HananiHarun
ABSTRAK
Kesenian Islam telah mencapai tahap yang amat tinggi ketika
era kegemilangan empayar Islam ketika dahulu. Malahan sememangnya tidak boleh
dinafikan bahawa sebahagian besar cabang kesenian yang ada pada hari ini adalah
sumbangan awal dari para ilmuwan Islam. Fakta ini diperkukuhkan dengan nukilan
sejarah yang merekodkan para intelektual Islam yang telah menghasilkan kerja
seni yang luar biasa mutunya malahan kekal hingga kini sama ada dari aspek seni
seperti seni khat, seni bina, seni muzik, dan juga seni sastera. Artikel ini
akan melihat bagaimana sumbangan mereka ini terhadap perkembangan seni pada era
mereka dan dunia hari ini.
Keagungan empayar Islam satu ketika dahulu telah
memberikan sumbangan yang amat besar di dalam pembentukan sejarah ketamadunan
manusia. Di antara ciri-ciri keagungan yang telah dicapai oleh umat Islam pada
zaman kegemilangan mereka ialah kemajuan yang tinggi dalam bidang ilmu
pengetahuan. Kemajuan sains dalam sejarah kebangkitan ilmu dalam Islam telah
melahirkan tokoh-tokoh ternama yang sangat ramai. Antaranya ialah
al-Khawarizmi, al-Kindi, al-Farabi, al-Biruni dan sebagainya. Mereka ini
beserta ramai lagi tokoh ilmu yang lain telah meninggalkan kesan yang besar
dalam kemajuan ilmu pengetahuan bagi manusia sejagat.
Di dalam artikel ini penulis akan mengupas tentang
sumbangan intelektual Islam dalam seni berdasarkan kepada jenis-jenis seni,
tokoh-tokoh intelektual Islam dan sumbangan mereka terhadap seni tersebut.
Intelektual menurut Kamus Dewan bermaksud mana-mana orang yang mempunyai dua
ciri utama iaitu terpelajar, cerdik pandai, cendekiawan dan mempunyai kemampuan
yang tinggi untuk befikir dengan menggunakan akal budi (ms 457 Kamus Dewan, 1991).
Manakala seni pula memberi erti halus, elok, tipis, enak didengar, comel dan
merupakan karya yang diciptakan dengan bakat ataupun kecekapan
1 Pensyarah Fakuli Syariah dan Undang-undang, Universiti Sains lam Maلaysia dan Pegawai Perkhidmatan Pendidikan Siswazah, Kementerian Peلajaran Maلaysia.
hasil daripada sesuatu ciptaan (ms. 1169, Kamus Dewan,
1991). Di sini, penulis akan membincangkan tentang sumbangan-sumbangan para
ilmuwan Islam dalam pelbagai seni seperti seni khat, seni bina, seni muzik, dan
juga seni sastera.
(a)
SENI BINA
Seni bina merupakan di antara bentuk-bentuk seni
yang terdapat pada sesuatu tamadun. Menurut Ab. Alim dan Syed Idrus (1995),
seni bina bermaksud “satu bidang seni untuk mendirikan bangunan, reka bentuk
dan reka letak yang dibina oleh manusia untuk digunakan oleh manusia”. ^n
Khaldun (dalam Mahayudin, 2004) pula berpendapat bahawa seni bina merupakan
satu daripada ciri-ciri ketamadunan yang penting kerana ia merupakan lambang
atau mercu tanda kegemilangan sesuatu bangsa atau negara.
Pencapaian dan pembangunan seni bina telah bermula sejak
zaman Rasulullah Sallallahu Alaihi Wasallam (SAW) lagi. Ini dapat dilihat menerusi
pembinaan Masjid Quba’ dan Masjid Nabawi (Mahayudin, 2004). Pada zaman
pemerintahan Khulafa’ al-Rashidin, terutamanya zaman Khalifah ‘Umar al-Khattab,
perkembangan seni bina dianggap paling be؟jaya kerana beliau
amat mengambil berat tentang pembaharuan dalam pelbagai bidang khususnya
pembinaan masjid.
Pada zaman
Kerajaan Bani Umayyah dan Bani Abbasiyyah, khalifah-khalifah yang memerintah
telah banyak memberi sumbangan penting dalam pencapaian seni bina Islam. Di
antaranya ialah:
Semasa pemerintahan Khalifah al-Walid, Masjid
Suriah di Damsyik yang dahulunya merupakan sebuah gereja masyarakat Kristian
berbangsa Yunani telah diperbaharui dan dibangunkan semula (Mahayudin, 2004).
Menurut pengarang ini lagi, pada zaman pemerintahan beliaulah bermulanya
pembinaan unsur-unsur bangunan masjid secara lengkap seperti mihrab, mimbar,
menara, selain tiang dan dinding serta atap.
Khalifah al-Walid banyak menyumbang ke arah kemajuan seni
bina Islam semasa pemerintahannya sehingga beliau digelar ‘Pembina Agung
Kerajaan Bani Umayyah’ (Mahayudin, 2004). Beliau telah membina pejabat-pejabat
kerajaan dan juga beberapa bangunan bagi mengindahkan kota Damsyik dan
memulihara Masjid Nabawi di Madinah, Masjid al-Haram di Makkah dan Masjid
al-’Aqsa di Bayt al-Maqdis. Beliau juga telah menyempurnakan pembinaan batu di
Bayt al-Maqdis iaitu Qubbah al-Sakhrah. (Mahayudin, 2004).
Beliau merupakan gabenor kepada Khalifah Hisham bin ‘Abd
al-Malik. Menurut Mahayudin (2004), beliau telah berjaya membina parit-parit
dan tali air dalam usaha menyiapkan projek pertanian yang dirancang oleh
Khalifah Hisham bin Abd al-Malik.
Di antara sumbangan Khalifah Abdul Rahman II dalam aspek
seni bina ialah membuat projek membina menara-menara lampu di beberapa
pelabuhan untuk memudahkan kapal- kapal perdagangan berlabuh di pantai-pantai
Andalus (Mahayudin, 2004).
Nama penuh beliau ialah Abu لaafar Abdullah bin Muhammad bin Ali al-Abbas
telah dilahirkan di 101H di al-Hamimah (Mohd Mokhtar, 1993). Hasan ^rahim
(dalam Mohd Mokhtar, 1993) menyatakan bahawa beliau merupakan khalifah
Abbasiyah yang kedua selepas Abu al-Abbas al-Saffah. Beliau telah mendirikan
sebuah istana yang bernama al- Khuldi di pinggir Sungai Dajlah. Rekabentuk
istana ini sangat indah dan kedudukannya yang strategik telah menyebabkan
beliau menamakannya ’Qasr al-Khuldi’ yang bermaksud istana abadi. Beliau juga telah membina Masjid Jami’
al-Mansur di hadapan
Istana al-Zahab
yang mana merupakan masjid yang tertua di Kota Baghdad (Mahayudin, 2004).
Khalifah al-Mahdi ialah khalifah yang ketiga dalam
khalifah-khalifah Bani Abbasiyah peringkat pertama (Mohd Mokhtar, 1993). Beliau
telah membina Istana al-Salam di Isabaz dan Masjid Jami ’ al-Rishafah pada tahun 157H (Mahayudin, 2004)
Universiti Nizamiyyah merupakan pusat pengajian tinggi
formal yang ditubuhkan oleh Khalifah al-Ma’mun di zaman pemerintahannya.
Penubuhan universiti ini telah memberi peluang yang besar kepada orang ramai
untuk menimba ilmu di peringkat yang lebih tinggi (Mahayudin, 2004). Imam Abu
Hanifah, Imam Shafii, Imam Malik, al-Kindi, al- Farabi, Abu Bakar al-Razi dan
^n Sina adalah antara tokoh-tokoh intelektual yang pernah menuntut di
universiti bersejarah ini.
Beliau telah membina Bayt al-Hikmah yang merupakan pusat kegiatan ilmu pengetahuan
yang terbesar terletak di Baghdad (Mahayudin, 2004). Pelbagai aktiviti
penulisan karya- karya ilmiah dan juga aktiviti pente؟jemahan buku ke
dalam bahasa Arab dijalankan di kutub khanah ini. Beliau juga telah
memperkembangkan bidang astronomi dengan membina pusat astronomi di Syamsiyah,
berhampiran Kota Baghdad untuk mengawasi pergerakan bintang (Mahayudin, 2004).
Kesan daripada penubuhan ini ahli-ahli geografi Islam telah be؟jaya
membuktikan bahawa dunia ini bulat yang mengandungi 360 da؟jah.
Beliau
merupakan seorang ahli geografi Islam yang telah membuat banyak kajian. Beliau telah
be؟jaya mencipta astrolab yang digunakan oleh ahli
pelayaran sehingga kini (Mahayudin, 2004).
Sultan Malik Syah
Sultan Malik Syah telah membina Balai Cerap (Observatori) untuk kegunaan ahli-ahli astronomi mengadakan
persidangan. Di Balai cerap inilah Kalendar Parsi diperbaharui (Mahayudin,
2004).
(b)
SENI MUZIK
Muzik boleh ditakri^an sebagai bunyi yang
menghasilkan bentuk dan irama yang indah dan menyenangkan (Mahayudin, 2004).
Bangsa Yunani dikatakan perintis dalam bidang seni muzik. Namun begitu setelah
kedatangan Islam, orang-orang Islam telah memajukannya. Perkembangan seni muzik
berlaku pesat pada zaman pemerintahan Kerajaan Abbasiyah di mana kebolehan
menyanyi dan bermain alat muzik dijadikan pra syarat untuk diterima beke؟ja
(Mohd Mokhtar, 1993). Kesannya, lahirlah ramai tokoh- tokoh terkemuka yang arif
dalam bidang muzik seperti al-Farabi dan al-Kindi.
Al-Farabi
Nama sebenar al-Farabi ialah Abu Nasr Muhammad ^n Muhammad
^n Tarkhan (Haliza, 2006). Beliau dilahirkan pada 260 Hijrah (874 Masihi) di
Khurasan, Turki. Beliau banyak menyumbang dari segi pemikiran serta penghasilan
buku dalam bidang falsafah, mantik, sosiologi, sains dan muzik.
Di dalam seni muzik, al-Farabi merupakan seorang
pemuzik yang handal dan lagu hasil karya beliau meninggalkan kesan secara
langsung kepada pendengarnya. Selain mempunyai kemampuan bermain alat muzik,
beliau juga be؟jaya mencipta sejenis alat muzik yang dikenali
sebagai gambus (Umar, 1983). Mahayudin (2004) pula menyatakan bahawa al-Farabi
adalah pencipta dan pengembang seni muzik daripada alat rabah dan qanun.
Al-Farabi turut menghasilkan sebuah buku yang mengandungi
pengajaran dan teori muzik Islam yang diberi judul al-Musiqa (Haliza, 2006,
Mahayudin, 2004, Abd Alim dan Syed Idrus, 1995). Menurut Mahayudin (2004),
beliau juga terkenal menerusi karyanya yang diterjemahkan bertajuk Grand Book on
Music, Styles in Music dan On The
Classification of Rhythm.
Buku-buku ini sebenarnya dite؟jemahkan daripada karya bahasa Arab dan menjadi
rujukan penting di Eropah. Selain itu, beliau juga memberi sumbangan yang besar
dalam penciptaan not-not muzik.
Nama sebenar al-Kindi ialah Abu Yusuf Ya’qub ^n Ishaq
al-Kindi. Beliau dilahirkan di Kufah sekitar tahun 800 Masihi (Dipetik di http://www.muslimheritage.htm). Beliau merupakan seorang yang pakar dalam bidang muzik
dan banyak menghasilkan buku- buku mengenai teori-teori muzik. Banyak karyanya
telah diterjemahkan kepada bahasa- bahasa Eropah antaranya, Essentials of
Knowledge in Music, On The Melodies dan The Necessary Book in the Composition of Melodies (Mahayudin, 2004).
Al-Kindi juga telah berjaya menemui pelbagai not muzik yang
mana apabila digabungkan akan menghasilkan harmoni. Mengikut beliau, nada-nada
suara yang terlalu rendah dan terlalu tinggi adalah tidak seimbang dan tidak
menyenangkan (Dipetik di http://www.muslimphilosophy.com). Al-Kindi juga berpendapat bahawa muzik termasuk dalam
disiplin ilmu sains, di samping turut berhubung rapat dengan matematik dan
memberi kesan terhadap kesihatan (Mahmood Zuhdi, 2003)
Beliau merupakan seorang ahli muzik Islam yang
terkenal. Karya-karyanya banyak berkisar tentang alat-alat muzik (Mahayudin,
2004). Di dalam bukunya beliau menerangkan bahawa Islam mencadangkan agar seni
muzik dipertingkatkan.
Beliau merupakan
orang yang pertama sekali membina sekolah muzik. Malahan, beliau turut
menghasilkan beberapa karya muzik menerusi Syarifiya dan Modus Muzik (Mahayudin, 2004). Beliau turut digelar ’Father of Music’ oleh ahli muzik Barat yang mengagumi hasil
karya seninya.
Beliau adalah anak kepada Safi al-Din yang juga merupakan
pakar dalam bidang muzik yang terkenal. Terdapat buku-buku hasil ciptaannya
yang diterjemahkan seperti The Jewels of Arrangement in the Knowledge ofthe
Melodies (Mahayudin, 2004).
Beliau merupakan
seorang yang pakar dalam seni muzik. Hasil karya beliau yang begitu terkenal
ialah al-Aghani dan telah diterjemahkan ke dalam bahasa Eropah
dengan nama The Grand Book ofSongs
yang mengandungi 21 jilid (Mahayudin, 2004).
Beliau ialah orang yang pertama berjaya menghasilkan kamus
muzik yang telah dite؟jemahkan bertajuk The Book Notes dan The Book of Rhythm (Mahayudin, 2004). Hasil karya beliau ini telah
dijadikan sebagai buku teks rujukan bagi pelajar-pelajar universiti di Sepanyol
(Mahayudin, 2004).
Nama sebenar
beliau ialah Abd al-Mu’min ^n Yusuf ^n Fakhir (Dipetik di http://www.muslimheritage.com). Beliau dilahirkan pada tahun 1230 Masihi. Al-Urmawi
begitu dikenali kerana beliau merupakan seorang pembuat biola dan juga ahli
muzik pada zaman Khalifah al-Musta’sim.
Berdasarkan
fakta-fakta di atas dapat disimpulkan bahawa orang-orang Islam bukannya
mencedok ilmu muzik daripada masyarakat Yunani tetapi telah terbukti mereka begitu
kreatif dalam penghasilan karya muzik yang tersendiri.
Seni khat merupakan satu seni yang berkembang
seiring dengan perkembangan bidang seni yang lain terutama sekali seni ukiran.
Hal ini diperakui oleh kebanyakan penulis buku Tamadun Islam (Ghazali, 2001,
Ab. Alim dan Syed Idrus, 1995, Mahayudin, 2004, Kamil al-Baba, 1992). Seni khat
ialah satu seni yang berkaitan dengan tulisan. Syeikh Shams al-Din al-Akfani
(dalam Mahayudin, 2004) menjelaskan bahawa seni khat atau kaligrafi adalah satu
ilmu yang memperkenalkan bentuk-bentuk huruf- huruf tunggal, letaknya dan
cara-cara merangkainya menjadi tulisan yang tersusun atau apa-apa yang ditulis
di atas garis-garis bagaimana cara menulisnya dan menentukan mana yang tidak
perlu ditulis; menggubah ejaan yang perlu digubah dan menentukan cara bagaimana
untuk menggubahnya.
Terdapat banyak khat yang digunakan oleh orang Islam
seperti khat
kufi, nasakh, thuluth, rayhan, muhaqqaq, tawqi’, riq’ah, diwan, ijazah, parisi,
diwan jali, ta ’liq, nasta’liq, dan sebagainya (Kamil al-Baba, 1992). Terdapat sumber mengatakan bahawa
khat yang tertua ialah khat kufi (Mahayudin, 2004, Ab. Alim dan Syed Idrus, 1995 dan Seyyed
Hossein Nasr, 1987). Di antara tokoh-tokoh ilmuwan yang terkenal dalam bidang
seni khat dan kaligrafi ialah ^n Muqlah, Ibn Bawwab dan juga Yaqut
al-Musta’simi.
Nama sebenar
beliau ialah Abu Ali Muhammad ^n Ali ^n Muqlah (Kamil al-Baba, 1992). Beliau
dilahirkan di Baghdad dalam tahun 886 Masihi merupakan di antara ahli
kaligrafi yang
masyhur di zaman pemerintahan Bani Abbasiyyah. ^n Muqlah dianggap sebagai
pencipta tulisan khat naskhi yang menggantikan tempat khat kufi dalam keseragaman kaligrafi Islam (Kamil al-Baba, 1992).
Beliau telah memperkenalkan khat al-Mansub (proportional
script) di dalam sejarah kaligrafi Islam. Di dalam khat ini, beliau telah
menetapkan satu sistem ukuran dalam menulis satu-satu huruf. Misalnya huruf
alif ditulis berpandukan titik-titik (3, 5 atau 7 titik) (Kamil al-Baba, 1992).
^n Bawwab ialah Abu al-Hassan Ali ^n Hilal ^n al-Bawwab
dilahirkan di Baghdad (Seyyed Hossein Nasr, 1987). Beliau digelar ^n Bawwab
kerana ayahnya adalah seorang jurukunci (bawwab) Dar al-Qada’ (bilik pengadilan) di Baghdad. Semenjak kecil
lagi beliau telah mempelajari ilmu khat dengan Muhammad ^n Asad dan Muhammad
al- Simsimani (Kamil al-Baba, 1992).
Beliau yang merupakan ahli kaligrafi pada zaman Bani
Abbasiyyah dianggap sebagai pencipta kepada khat rayhani dan muhaqqaq (dipetik di http://www.muslim.org).
Terdapat sebanyak 64 buah al-Qur’an ditulis oleh ^n Bawwab yang mana salah
satunya ditulis dengan khat rayhani (Kamil al-Baba, 1992).
Nama sebenar beliau ialah Syekh Jamaluddin Yaqut
al-Musta’simi al-Thawusyi al- Baghdadi (Kamil al-Baba, 1992). Selain daripada
menjadi ketua di Perpustakaan al- Mustansyiriyyah, beliau juga dikenali sebagai budayawan dan ahli pujangga.
Tulisannya dikatakan lebih cantik daripada ^n Muqlah dan ^n Bawwab.
Beliau pernah digelar sebagai Qiblat al-Kuttab yang bermaksud kiblat para penulis khat Kamil
al-Baba, 1992). Beliau juga dikatakan pengasas kepada ”Sittah”enam jenis
tulisan yang terkenal ketika itu (Ghazali, 2001)
Kesusasteraan Islam bermula sejak dari turunnya
wahyu dari Allah Subahanahu Wataala (SWT) yang terakhir iaitu kitab al-Qur’an al-Karim.
Al-Qur’an merupakan sebesar-besar mukjizat bagi umat Islam. Menurut Mustafa
Haji Daud (1991), al-Qur’an itu ialah sumber kesusasteraan Islam yang dapat
dilihat dari dua aspek iaitu keindahan bahasa dan dari segi isi. Maka tiada
sesiapapun yang dapat menandingi keindahan bahasa yang terkandung dalam
al-Qur’an.
Terdapat ramai tokoh-tokoh ilmuwan Islam yang memberi
sumbangan yang besar di dalam seni sastera Islam. Karya-karya seperti The Arabian Night,
Ali Baba and the 40 Thieves, Sinbad the Sailor, dan Aladin and the Magic Lamp begitu popular hingga ke negara-negara Barat.
Di antara intelektual Islam yang terkenal dalam seni sastera ialah:
Firdawsi amat terkenal melalui hasil karyanya yang be؟judul
Hikayat 1001 Malam (dipetik di http://www.muslimphilosophy.com). Ceritanya telah banyak memberi kesan kepada masyarakat
Islam dan tidak ketinggalan juga orang-orang Barat sehinggakan ia telah dite؟jemahkan
ke dalam beratus-ratus bahasa. Beliau juga menghasilkan karya bertajuk Shah Nameh yang turut dite؟jemahkan ke dalam
bahasa Inggeris dengan judul Epic Kings (Ghazali, 2001).
Nama sebenar
beliau ialah Abu Bakr Muhammad Ibn Abd al-Malik I^n Muhammad I^n Muhammad ]bn
Tufayl al-Qaysi (dipetik di http://www.muslimheritage.com). Di dalam karyanya, beliau menceritakan tentang bagaimana
seseorang mencapai fasa perkembangan yang tinggi sekali tanpa bantuan apa-apa
daripada orang lain atau dari alam sekitarnya (Hasan, 1971). Ibn Tufayl dengan
karyanya Hayy ^n Yaqzan yang mengungkapkan bahawa manusia boleh mengenal Tuhan
tanpa wahyu dan guru telah mempengaruhi pemikiran orang Eropah. Karya ini telah
dite؟jemahkan ke bahasa Latin oleh Roger Bacon dan
diterbitkan bersama-sama teks Arab di Oxford pada tahun 1671 (Dipetik di http://www.members.tripod.com/man 999/ sumbangan_Islam_2.htm). Orang Eropah bukan setakat
mente؟jemah malahan mereka juga menghayatinya melalui
penciptaan kisah-kisah berdasarkan idea yang dikemukakan dalam buku tersebut.
Antara kisah tersebut ialah Crusoe yang dihasilkan pada abad ke 18 (Hasan,
1971).
Omar Khayyam
Omar Khayyam juga terkenal sebagai seorang penyair yang
hebat di zamannya. Malah, beliau pernah menjadi terkenal di kalangan dunia
Barat sejak tahun 1839 apabila Edward Fitzgerald menerbitkan terjemahan Bahasa
Inggeris bagi bukunya, Rubayyat (Dipetik di http://www.tutor.com.my/tutor) . Buku ini menggambarkan kehebatan dan kekayaan ilmu yang
dimilikinya. Sumbangan beliau sebagai ahli falsafah banyak meletakkan asas
dalam tamadun keilmuan manusia sejagat.
Abu al-Sult Ibn Abdul Aziz
Antara sarjana Islam yang terkemuka di Andalus pada abad
keenam hijriyyah termasuklah Abu al-Sult Umaiyah ^n Abdul Aziz ^n Abi al-Sulf
(Mahmood Zuhdi, 2003). Beliau dilahirkan di Daniat, Andalus Timur pada tahun
459 H (1067 M) (Ibn Abi Usaiba’ah, 1965). Beliau banyak menggubah syair-syair
puji-pujian kepada raja untuk mencari rezeki. Selain antologi-antologi syair,
beliau juga menghasilkan karya berkenaan dengan sastera iaitu al-Mulah
al-Asriyah, Hadiqah al-Adab,
dan al-Rlsalah al-Misriyyah (^n Abi Usaiba’ah, 1965).
Ibn Bajjah
Beliau ialah Abu Bakr Muhammad ^n Yahya al-Sa’igh
dilahirkan di Saragossa pada tahun 457 H (1082 M) (Mahmood Zuhdi, 2003). Beliau
merupakan seorang sasterawan yang unggul, ahli bahasa dan seorang hafiz
al-Qur’an. Beliau menghasilkan karya seperti Risalah al-Wida ’, al-Risalah al-Ittisal dan al-Madinah al-Fadilah (Umar Furrukh, 1983).
Berdasarkan fakta yang dinyatakan di atas,
sememangnya telah terbukti bahawa tamadun Islam telah memberikan sumbangan yang
amat besar melalui intelektual Islam di dalam perkembangan sebahagian besar
cabang seni yang wujud pada hari ini. Pada hakikatnya Islam tidak pernah
menolak kesenian malahan menerapkan unsur-unsur murni yang menjadi teras kepada
setiap cabang seni iaitu Tauhid bersesuaian dengan peredaran zaman.لelas menunjukkan bahawa perkembangan seni sama
ada seni khat, seni bina, seni sastera mahupun seni muzik telah pun dibangunkan
awal-awal lagi oleh ilmuwan Islam. Buktinya ramai pencinta seni dari barat
mempelajari dan mengkaji hasil seni ilmuwan Islam dan seterusnya menggunakan
pengetahuan itu untuk menjadi teras kebangkitan ketamadunan mereka. Malahan
pembangunan ilmu dalam dunia Islam telah diakui sebagai pemangkin kepada Zaman
Renaissance atau Pembaharuan di Eropah (Azhar et.al, 2002) yang akhirnya
melahirkan satu tamadun yang gemilang di sana.
Generasi pada hari ini sepatutnya merasa bangga
dengan sumbangan ilmuwan Islam yang begitu besar terhadap peradaban dan tamadun
manusia malahan mereka perlu mempunyai semangat dan iltizam untuk mengulangi
keagungan tahap pencapaian ilmu pengetahuan intelektual Islam satu masa dahulu.
Apa yang membantu kejayaan umat Islam dalam bidang-bidang ilmu seperti ini
ialah Islam itu sendiri yang bersikap terbuka dan positif terhadap ilmu
pengetahuan. Malahan al-Qur’an juga sentiasa menggesa umat Islam supaya
berfikir dan meneliti tentang manusia dan alam Adalah menjadi aspirasi dan
impian kita untuk menyaksikan suatu hari nanti sejarah keagungan umat Islam
seperti dahulu akan kembali berulang.
RUJUKAN
Azhar,
M.A., Azharudin, M.D., Suffian, M. & Zulkanain, A.R. (2002). Tamadun Islam dan
tamadun Asia. (2"d
ed.). Kuala Lumpur: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Ab.
Alim, A. R. & Syed Idrus, S. M. (1995). Tamadun Islam. Kuala Lumpur: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Ghazali,
D. (2001). Sumbangan sarjana dalam tamadun Islam. Kuala Lumpur: Utusan Publications and Distributors Sdn.
Bhd.
Hasan, L. (1987). Pendidikan Islam: satu analisa sosiopsikologikal.
(t.t.): Pustaka Antara.
Kamil,
B. (1983). Dinamika kaligrafi Islam. (Terjemahan: Sirojuddin, A. R. (1992)). Jakarta: Dar
al-‘Ulum Press.
Mahayudin,
Y. (2004). Tamadun Islam. Shah
Alam: Penerbit Fajar Bakti Sdn.
Bhd.
Mohd
Mokhtar, S. (1993). Sejarah keagungan kerajaan Islam. Kuala Lumpur: Nurin Enterprise.
Seyyed Hossein
Nasr. (1987). Spiritualitas dan seni Islam. (Terjemahan: Sutejo. (1992)) Bandung: Penerbit
Mizan.
Haliza, H. Al-Farabi. Berita Harian. Februari 27, 2006.
No comments:
Post a Comment